Stapelen

NIETS NIEUWS

Ik kan me nog herinneren dat er de 4^e klas van de HBS ineens een aantal ULO-leerlingen in de klas bleken te zitten, die alsnog een HBS-diploma wilden halen. Het betrof vaak “buitenleerlingen” die om de één of andere reden het in eerste instantie letterlijk en figuurlijk dichter bij huis hadden gezocht en nu in meerdere opzichten de grote sprong waagden. En met succes, ze deden iet onder voor de al zittende HBS-ers.

In mijn eigen familie zowel als tijdens mijn loopbaan als docent wiskunde heb ik regelmatig leerlingen meegemaakt die de overstap MAVO-HAVO, en in mindere mate HAVO-VWO maakten en dat succesrijk wisten te vervolgen met hogere opleidingen, wat tot vaak mooie carrières heeft geleid. Maar ook heb ik meegemaakt dat een route via MBO-HBO naar WO glansrijke carrières opleverden. Daarom ben ik altijd tegen de beletselen tegen het stapelen van diploma’s die in de loop der tijd zijn opgeworpen geweest. Het verstand komt met de jaren wordt er wel gezegd, maar niet alleen het verstand (ik denk dat het al aanwezig was) maar ook latere ambitie, bepaalde stimulansen die aanvankelijk ontbraken, en heel vaak het je op de één of andere manier een leerstijl weten aan te meten die bij je leervaardigheid past, lagen vaak ten grondslag aan het succes van deze stapelaars. Het betrof vaak leerlingen waarvan de aanvankelijke schoolloopbaan verzandde door allerlei omstandigheden die deels aan de eigen persoonlijkheid lagen, maar ook soms aan andere omstandigheden. Het is nu eenmaal zo dat bij enkelen de wilde haren er even af moeten raken of dat het letterlijk laatbloeiers zijn waarvan bepaalde cognitieve eigenschappen vergeleken bij leeftijdsgenoten pas later tot ontwikkeling komen.
Ik ben er heilig van overtuigd dat leerlingen op 12- tot 16-jarige leeftijd qua leervermogen en leercapaciteiten heel verschillend zijn in de mate van ontwikkeling van die twee. IQ en leren is, grof gesproken, het verschil tussen de faciliteiten (zoals Prorail) en het er gebruik van kunnen maken (NS) en dat laatste kan nogal verschillend uitpakken als het eerste voldoende aanwezig is (al is het omgekeerde ook waar, denk ik).

ERVARINGEN.

Als docent heb ik jaar op jaar in HAVO 4, naast leerlingen uit HAVO 3 èn zittenblijvers uit HAVO 4 van vorig jaar, steeds leerlingen met een MAVO/VMBO_T-diploma mogen verwelkomen. De laatste categorie leverde wel eens de meest ambitieuze leerlingen op, maar ook regelmatig leerlingen die het spoor bijster raakten. Omdat de school waar ik werkte naast een toelatingsnorm die gekoppeld was aan het diploma-eindcijfer ook de regel had, dat de instromers dienen te vertrekken als ze bleven zitten, werd het contingent aan het eind van HAVO 4 redelijk uitgedund, maar kon je van de overblijvers over het algemeen goede resultaten verwachten. Soms lukt het om vóór kerst een dan al afhakende mavo/vmbo-er nog op het MBO geplaatst te krijgen en anders was dat de volgende bestemming van die zittenblijvers.

DREMPELS

Over het algemeen kan gezegd worden dat leerlingen die van een MAVO/VMBO-school kwamen grote moeite moesten doen te wennen aan de geheel andere manier van onderwijs op de HAVO, zeker sinds de Tweede Fase. Ook de grootte van de school was vaak in eerste instantie een confrontatie. Het veranderen van school, de nieuwe omgeving, docenten die anders lesgeven, allemaal factoren die overwonnen moesten worden. Voor de HAVO 3-leerlingen is de overstap ook al behoorlijk, daar waar het klassenverband deels verdwijnt, er een gro(o)t(er) beroep op zelfstandigheid en verantwoordelijkheid wordt gedaan, de wijze van toetsen vaak totaal verandert en de hele verdere organisatie van het onderwijs ook wennen is. Dat geldt dan dubbel en dwars voor de instromers.
Maar wat vooral zorgt voor een nog grotere drempel is, naast de noodzaak van een 7^e vak, dat de vakken zowel qua diepgang als eindniveau in een aantal gevallen slecht aansluiten. De manier waarop er met de stof wordt omgegaan, het beroep wat op de leerling gedaan wordt om de stof meer zelfstandig te verwerken en toe te passen, het tempo waarin de stof verwerkt wordt, het scheelt allemaal een slok op een borrel en vraagt van de leerling een mentaliteitsverandering in z’n manier van leren en werken. Nu geldt dat ook in zeker opzicht voor HAVO 3-leerlingen. En een goede docent zal hier zeker op in spelen.
Voor mijn vakken, wiskunde A en B, is de aansluiting zodanig dat gezegd kan worden da die er voor B in feite niet is en voor A het nodige te wensen overlaat. Ze zullen vooral ook anders met de geleerde wiskundestof moeten leren omgaan.  Een leerling die overstapt zal die kloof dus moeten overbruggen. Als ik in een overstapboekje kijk van Getal & Ruimte, dan komt het overbruggen voor een a.s. A-leerling op 15 studielasturen en voor B komen daar zeker 10 bij. Deels is het wel herhalen van stof, maar dan komt er meteen wel een uitbreiding en verdieping bij.

OVERSTAPPEN

Nu was het nemen van bijles om de overstap te maken al voor die ULO-leerlingen die naar de HBS wilden het geval en de HBS voorzag daar toen zelf in. Maar dat betekent dus dat een MAVO/VMBO-leerling die naar het HAVO wil nu ook na z’n examen nog even flink in de slag moet om te kloof te overbruggen. En wie gaat dat doen? En wie gaat dat betalen? En nog pregnanter: welke vooraarden stellen we, zo niet aan de toelating, dan wel aan de afronding van zo’n zomercursus?

Misschien zit een oplossing in het meer loskoppelen van VMBO-T/MAVO van de andere VMBO-niveaus, vooral wat betreft leerstijlen, misschien ook wat betreft eindniveau en verdieping, of een HAVO-vooropleiding geïntegreerd in het laatste jaar VMBO-T.
Wil het stapelen voor meer leerlingen een goed begaanbare weg kunnen worden dan zal het verschil in niveau tussen VMBO en HAVO op de één of andere manier aangepakt en opgelost moeten worden. Als staatsecretaris Dekker mooie woorden wijdt aan de overstap VMBO-HAVO dan zal dat zijn eerste zorg moeten zijn.

TOELATINGSEISEN

Maar, en dat is wel terecht, er zal allereerst een eind moeten komen aan de wildgroei aan (extra) toelatingseisen en de onrechtvaardigheden die daarmee in de overstapmogelijkheden zijn ontstaan.
Ik pleit niet voor een drempelloze overstap zonder meer, ik denk dat het in het belang van de leerling is als er in redelijkheid eisen en perspectieven worden gesteld, dat het haar/hem duidelijk moet zijn waaraan hij begint. Het is nu eenmaal niet voor elke VMBO-er weggelegd en vaak is de weg via MBO aanbevelenswaardiger (met een eventuele latere overstop naar HBO als de leerling zich verder ontwikkelt). Stapelen kan heel goed passen bij de ontwikkeling van bepaalde leerlingen en die mogelijkheid moet te allen tijde openblijven. Het kan waardevolle mensen voor de maatschappij opleveren, juist vanwege de ervaring die ze op de langere weg opdoen.
Maar het moet niet zo zijn dat de criteria die hierbij worden gehanteerd en de mogelijkheden die worden geboden, van school tot school verschillen en tot onrechtvaardige verschillen leiden.