Wetenschap en ideologie in onderwijszaken.

Naar aanleiding van http://komenskypost.nl/?p=2180

“Het zachte progressivisme van Claire Boonstra” door Ben Wilbrink

Met alle respect voor de kennis van Ben Wilbrink en wat hij daarvan met ons deelt, ik hikte toch een beetje aan tegen het aantal keer dat in zijn betoog het zelfstandig naamwoord “wetenschap” en het bijvoeglijk naamwoord “wetenschappelijk” voorkomt. Naast één keer het bijvoeglijke naamwoord “onwetenschappelijk”.  Meer dan tien keer komen de termen voor in zijn blog.
Op zich is dat niet opmerkelijk, verontrustend of vreemd, maar het valt me op dat Ben Wilbrink die termen steeds in stelling brengt als ondersteuning van zijn standpunten en ondergraving van de door hem te bestrijden standpunten van die van anderen, waar hij het niet mee eens is. Natuurlijk is ook dat niets nieuws als het over wetenschappelijke debatten gaat.
Toch constateer ik de enkele keren terugkomende claim dat hij zich (blijkbaar) baseert op “de” wetenschap, die wat zijn gelijk betreft dan ook de enige echte en ware is, en anderen bestrijdt omdat er bij hen “geen wetenschappelijke ondersteuning” is, met enige verbazing, hoewel het niet bedoeld zal zijn als suggestie dat er op het gebied van onderwijskunde slechts één, namelijk “de” wetenschap bestaat.
Ben Wilbrink weet in zijn verhaal de bronnen voor zijn standpunten prima aan te duiden en ook die bronnen aan te boren die volgens hem anderen in het ongelijk stellen, en zal zich er ook zeker tegen gewapend hebben dat die bronnen en de citaten daaruit integer zijn en niet falsifieerbaar, daarvoor is hij wetenschapper genoeg.
Maar toch, uit de veelheid van wetenschappelijke studies en publicaties een conclusie trekken en onderbouwen, of conclusies van anderen ondersteunen en uitbouwen, en die met een zo goed en scherp mogelijke selectie van bronvermeldingen te berde brengen, het blijven keuzes die een mate van subjectiviteit behouden en altijd voor (wetenschappelijke) discussie vatbaar zijn.
Het is daarom ook dat het wetenschappelijk debat nooit verstomt, er steeds nieuwe feiten en inzichten aan de orde komen en getoetst worden, de geesten van de wetenschappers worden voortdurend beproefd, opdat er niet op iedere geest vertrouwd wordt. Vooral als inzichten stokpaardjes worden en met (vriendelijk) fanatisme bereden worden is reserve op zijn plaats.
Ik heb daarom voldoende redenen om van de standpunten die Ben Wilbrink op het gebied van onderwijs, rekenen en wiskunde uitdraagt toch met enige relativering kennis te nemen en ze naast andere standpunten te zetten. En niet in het minst: zijn standpunten af te meten aan de ervaringen van mijn onderwijscollega’s en mij. Empirisch onderzoek en wetenschappelijke conclusies daaruit zijn relevant maar het is niet de eigen relevantie. De (onderwijs)praktijk van alledag die zich zelden of nooit herhaalt in de empirie van de wetenschap is een basis van waaruit steeds gewerkt wordt in het onderwijs. Ook dit zijn misschien denkbeelden waar de wetenschap zich tegen verzet, maar ik heb me op mijn beurt voor de klas regelmatig tegen de denkbeelden van de wetenschap verzet om, zeg maar, het onderwijs toch maar voort te kunnen laten gaan.
Ben Wilbrink refereert aan een aantal scholen die al een eind op weg zijn naar beter onderwijs met generieke vaardigheden en individualiseren zoals door Claire Boonstra genoemd, kennelijk in de veronderstelling dat dat niet echt iets kan voorstellen of goed zal aflopen. Ik vroeg me af of hij de praktijk en de effectiviteit op zulke scholen (wetenschappelijk) onderzocht heeft om daarmee aan te tonen dat ze op de verkeerde weg zijn. Hij schrijft ook: “Onduidelijk is overigens in hoeverre leerkrachten echt uitgesproken dragers van deze onderwijsopvatting zijn, of slechts volgers in een onderwijsbubbel waarin vooral andere partijen de ideologische dienst uitmaken” daarbij verwijzend naar Onderwijs2032. Aan die onduidelijkheid had hij zelf een eind kunnen maken door er eens te gaan kijken. Persoonlijk denk ik dat weinig leraren en weinig teams erg snel dragers zijn van een of één expliciete onderwijsopvatting. Ze zijn vaak wel dragers van hun eigen onderwijsopvattingen, die gebaseerd zal zijn op de eigen expertises en competenties, onderling overleg, de omstandigheden waarin het onderwijs gegeven wordt, zowel de school als organisatie en als gebouw, de leerlingen en de knowhow de in het team en de school aanwezig is. Daarbij komt als referenties de component van die onderwijsopvattingen, die al dan niet wordt aangedragen door ideologisch beïnvloede wetenschap dan wel door wetenschap beïnvloede ideologie, maar dat zijn meestal niet de basisfactoren die de dienst uitmaken. Mocht ik dat fout zien dan zie ik me graag gecorrigeerd uit het onderwijsveld.
Ideologie of wetenschap. Is het te onderscheiden? Is wetenschap altijd vrij van ideologie?
Ik heb met interesse en hier en daar ook zeker met instemming gelezen hoe Ben Wlbrink zijn visie tegenover die van Claire Boonstra zet. Het gaat me ook niet zozeer over de inhoud op zich, waarmee je het in grotere of minder grote lijnen eens kunt zijn of van mening kunt verschillen, maar over de wetenschappelijke pretentie dat je er niet van mening over kunt verschillen. En ik vraag me af hoe goot de discrepantie is tussen wetenschappelijke theorie en de ervaring van de praktijk.  Is empirie niet (ook) kennis door ondervinding verkregen?
Ik blijf met de vraag zitten of en waar ook bij Ben Wilbrink naast de grens tussen theorie en praktijk de grens tussen wetenschap en ideologie wordt overgestoken en hoe je dat onderscheid als niet in zijn vakgebied geschoolde zou kunnen maken.  Wat ik wel weet: er is geen enkel kennisgebied waarin sprake is van “de” wetenschap. Zo’n claim is ideologie. En is er ideologievrije wetenschap?

Met dezelfde reserves neem ik overigens evenzo kennis van andere onderwijskundige visies. Zij het met de aantekening dat ik me in het debat over onderwijs in het algemeen (en het wiskunde- en rekenonderwijs in het bijzonder) regelmatig stoor aan het dedain waarmee de verschillende partijen elkaar menen te moeten benaderen. Lijkt me nogal onwetenschappelijk. Ik sta achter Jan Bergstra’s pleidooi voor het streven naar een meer constructieve wijze om de discussie over het (reken)onderwijs te voeren.
Zoals het hier, en soms elders, gebeurt lijkt het meer op de ouders die langs het voetbalveld staan te schreeuwen hoe hun pupillen moeten voetballen. Het spel verandert er niet van.